ناله کردن در حین خواب (کاتاترنیا)

ناله خواب: علل، تأثیرات و راهکارهای مقابله با ناله کردن در خواب (کاتاترنیا) 😴💤

حتماً برایتان پیش آمده که نیمه‌شب، صدایی عجیب از تخت کناری بشنوید… صدایی شبیه ناله، آهی طولانی، یا حتی زمزمه‌ای مبهم که از عمق خواب کسی برمی‌خیزد. 🌙 اگر این صدا از گلوی خودتان یا شریک خوابتان بیرون می‌آید، نگران نباشید، احتمالاً با پدیده‌ای به نام کاتاترنیا (Catathrenia) یا همان ناله خواب روبه‌رو هستید — اختلالی مرموز، گاه ترسناک برای شنونده، اما در بیشتر موارد بی‌خطر برای فرد خوابیده.

به عنوان دکتر مصطفی امیری، متخصص مغز و اعصاب و فلوشیپ اختلالات خواب از اسپانیا، بارها بیمارانم با نگرانی از این ناله‌های شبانه پرسیده‌اند:
«دکتر! من واقعاً در خواب ناله می‌کنم؟ یعنی بدنم داره از درون اعتراض می‌کنه؟!» 😅
در ادامه، بیایید باهم وارد دنیای شبانه‌ی مغز شویم و بفهمیم چرا این صداها ایجاد می‌شوند، چه تأثیری دارند و چطور می‌توان با آن‌ها کنار آمد.

😮 ناله خواب چیست؟؛ موسیقی مرموز شب در مغز

ناله خواب یک اختلال نادر در خواب است که در آن فرد در حالت خواب عمیق، صدای ناله، آه یا زمزمه‌ای ممتد تولید می‌کند. این صدا معمولاً در بازدم اتفاق می‌افتد و می‌تواند از چند ثانیه تا بیش از ۴۰ ثانیه طول بکشد.
گاهی این صداها به شکل ریتمیک و تکراری در طول شب رخ می‌دهند، معمولاً در مرحله REM خواب (حرکت سریع چشم‌ها) که رؤیاها شکل می‌گیرند.

🩺 از نظر علمی، ناله خواب برخلاف خر و پف، ناشی از لرزش بافت‌ها نیست، بلکه نتیجه‌ی انقباض عضلات راه هوایی فوقانی در هنگام تنفس شبانه است. مغز در حالت خاصی از فعالیت قرار می‌گیرد که باعث عبور متفاوت جریان هوا از حنجره می‌شود — نتیجه؟ صدایی شبیه ناله، گاهی با ریتم خاص، گاهی با سکوتی کوتاه و سپس آهی عمیق.

🔍 دلایل احتمالی ناله در خواب؛ سفری به اعماق مغز، احساس و ژن‌های ما 😴🧠💫

ناله در خواب شاید در ظاهر فقط صدایی مبهم و تکراری باشد، اما پشت آن دنیایی پیچیده از فعالیت‌های مغزی، تنفسی و احساسی در جریان است. در این بخش، می‌خواهم شما را با جزئیات حیرت‌انگیزی از دلایل احتمالی کاتاترنیا یا همان ناله خواب آشنا کنم؛ دلایلی که از سلول‌های عصبی گرفته تا ژن‌های خانوادگی و حتی نور چراغ بالای تخت، در آن دخیل‌اند.

۱. 🔄 تغییرات در چرخه‌های خواب؛ وقتی مغز در نیمه‌شب زبان خودش را پیدا می‌کند 🌙🌀

خواب انسان به چهار مرحله تقسیم می‌شود، از خواب سبک تا خواب عمیق و سپس مرحله رؤیا (REM).
در مرحله‌ی خواب غیرREM (NREM)، بدن در آرام‌ترین وضعیت ممکن است، اما در مغز غوغایی از فعالیت‌های ترمیمی در جریان است. در این مرحله، مغز مشغول پاک‌سازی داده‌ها، تنظیم حافظه و بازسازی ارتباطات عصبی است.
حالا تصور کنید در میان این فرایند ظریف، یک نوسان کوچک در مرکز کنترل تنفس — جایی در ساقه مغز — رخ دهد. این تغییر کوچک ممکن است باعث عبور غیرعادی هوا از حنجره شود و همان‌جا صدایی عجیب به نام ناله خواب شکل بگیرد.

🔬 پژوهش‌های جدید مؤسسه‌ی خواب هاروارد نشان داده‌اند که در بسیاری از افراد مبتلا به کاتاترنیا، فعالیت عصبی در هسته‌ی آمبیاگوئوس مغز (مسئول کنترل عضلات حنجره و تنفس) دقیقاً در لحظه‌ی ناله افزایش می‌یابد.
به زبان ساده‌تر: مغز در حال تنفس «عاطفی» است، نه فیزیولوژیک!

جالب است بدانید که این پدیده گاهی با «حرکت آهسته امواج دلتا» هم‌زمان می‌شود — یعنی درست وقتی مغز در عمیق‌ترین خواب ممکن است.
در چنین لحظه‌ای، مغز مانند کارگری که نیمه‌شب از خستگی ناله می‌کند، سیگنال‌هایی ناهماهنگ می‌فرستد و نتیجه، صدایی آرام اما ممتد است که از بیرون شبیه ناله به نظر می‌رسد.

۲. 🧠 تأثیرات فیزیولوژیک و روانی؛ ناله‌هایی از دل ناخودآگاه 😔🌧️

گاهی ناله در خواب فقط یک واکنش جسمی نیست، بلکه فریادی خاموش از روان ماست.
استرس، اضطراب، احساس گناه، یا حتی فشارهای پنهان روزمره ممکن است در طول خواب، خود را به شکل صداهای مبهم یا ناله نشان دهند. مغز در سکوت شب، زبان تازه‌ای برای بیان احساساتش پیدا می‌کند — زبانی بی‌کلمه اما پرمعنا.

در واقع، ناله در خواب را می‌توان خروجی عاطفی سیستم عصبی خودمختار دانست. وقتی فرد در روز نتواند استرس را تخلیه کند، سیستم لیمبیک (مرکز احساسات در مغز) در شب بیش‌فعال می‌شود و ارتباطات عصبی میان آمیگدالا، تالاموس و ساقه مغز را تحریک می‌کند. این تحریک‌ها گاه با تغییر الگوی تنفس ترکیب می‌شوند و همان صدای ناله را تولید می‌کنند.

💡 مطالعه‌ای در دانشگاه توکیو روی ۶۰۰ فرد نشان داد افرادی که اضطراب مزمن یا افسردگی پنهان دارند، ۳ تا ۵ برابر بیشتر از دیگران دچار ناله خواب می‌شوند.
به بیان شاعرانه‌تر، شاید این ناله‌ها زمزمه‌هایی از ذهن باشند که می‌خواهد بگوید: «من هنوز از روز نگذشته‌ام…»

🎭 نکته جالب دیگر اینکه در روان‌درمانی، گاهی بیماران در جلسات هیپنوتراپی دقیقاً همان الگوی ناله را از خود نشان می‌دهند که در خواب دارند — گویی مغز در حال تکرار الگوی تنفسیِ اضطراب است.

۳. 😴 خستگی شدید و بی‌خوابی مزمن؛ وقتی مغز از فرط کار، در خواب هم خسته می‌نالد 💤⚙️

وقتی بدن بیش از حد کار می‌کند، خواب به‌جای ترمیم، به میدان جنگ تبدیل می‌شود.
در شرایط خستگی مزمن، سیستم عصبی خودمختار (ANS) — که مسئول کنترل تنفس، ضربان قلب و تعادل داخلی بدن است — از تعادل خارج می‌شود.

🔸 نتیجه؟ مغز پیام‌های اشتباه به عضلات تنفسی می‌فرستد، عضلات حنجره دچار اسپاسم خفیف می‌شوند و صدایی ناله‌مانند پدید می‌آید.
🔸 بدن به جای آرامش، به حالت «بقا» می‌رود و در هر بازدم، فشار روانی روز را آزاد می‌کند.

در یکی از جالب‌ترین مطالعاتی که در مؤسسه‌ی کارولینسکا سوئد انجام شد، مشخص گردید افرادی که کمتر از ۵ ساعت در شب می‌خوابند، دو برابر بیشتر دچار ناهماهنگی عصبی در سیستم تنفس شبانه می‌شوند.
به عبارت دیگر، مغزِ خسته در خواب هم به جای سکوت، همچنان در حال تلاش برای حفظ نظم بدن است — و این تلاش گاهی با صدای ناله همراه می‌شود.

📌 نکته‌ی بالینی: در بیماران مبتلا به اختلال خستگی مزمن (CFS)، الگوی ناله خواب به‌طور ویژه‌ای شایع است و معمولاً همراه با بیدارشدن‌های کوتاه در طول شب مشاهده می‌شود.

۴. 🌡️ عوامل محیطی؛ وقتی اتاق هم در خواب شما دخالت می‌کند 🌬️💡🎧

گاهی تقصیر از مغز نیست، از محیط است! 😅
دمای بالا، تهویه‌ی نامناسب، نور زیاد، صدای موتور کولر یا حتی نور ضعیف گوشی کنار تخت می‌تواند باعث شود بدن در مرحله‌ی خواب عمیق نتواند دما و اکسیژن را به‌درستی تنظیم کند.
در نتیجه، مغز سیگنال‌های تصحیحی به سیستم تنفسی می‌فرستد و گاهی این واکنش‌ها به‌صورت ناله بروز می‌کند.

🔹 وقتی هوا بیش از حد گرم است، عضلات گلو خشک و تحریک‌پذیر می‌شوند.
🔹 در هوای خشک یا پرگردوغبار، تنفس دشوارتر می‌شود و بدن با واکنش‌های عضلانی کوچک به آن پاسخ می‌دهد.
🔹 حتی صدای ممتد وسایل الکترونیکی می‌تواند باعث میکروبیداری‌های مکرر (micro-arousals) شود — بیدارشدن‌های بسیار کوتاه که معمولاً متوجهشان نمی‌شویم، اما خواب را تکه‌تکه می‌کنند و ناله را تحریک می‌کنند.

🌙 جالب است بدانید که در یکی از مطالعات آزمایشگاه خواب دانشگاه ناپل، تنها تغییر دو درجه در دمای اتاق (از ۱۸ به ۲۰) باعث افزایش ۲۵٪ی در دفعات ناله‌های شبانه در افراد مستعد شد!

۵. 👨‍👩‍👧 وراثت و ژنتیک؛ صدایی که شاید از خانواده می‌آید 🧬🧓👶

بله، حتی ناله‌های شبانه هم می‌توانند در DNA شما کُد شده باشند!
مطالعات خانوادگی نشان داده‌اند که حدود ۳۰٪ از افرادی که ناله خواب دارند، یکی از بستگان نزدیکشان نیز دچار اختلالات صوتی خواب مانند صحبت در خواب یا خر و پف هستند.

ژ‌ن‌هایی که بر تون عضلات حلق، شکل حنجره، و واکنش‌پذیری مغز به تغییرات اکسیژن اثر می‌گذارند، ممکن است در این زمینه نقش کلیدی داشته باشند.
به‌ویژه ژن‌های مرتبط با گیرنده‌های سروتونین و دوپامین (که بر کنترل عضلات تنفسی و حالات هیجانی اثر دارند)، در برخی تحقیقات با احتمال بروز ناله در خواب همبستگی نشان داده‌اند.

🧬 دانشمندان مؤسسه ژنتیک کمبریج در سال ۲۰۲۳ توانستند نوعی تغییر ژنی در ناحیه‌ی SLC6A4 را شناسایی کنند که در برخی خانواده‌ها با بروز ناله خواب و اختلالات هیجانی هم‌زمان دیده می‌شود.
به بیان ساده‌تر: اگر پدر یا مادرتان در خواب ناله می‌کرده‌اند، احتمال زیادی هست که این “آهنگ شبانه” در ژن‌های شما هم نوشته شده باشد! 🎵

💭 جمع‌بندی دکتر مصطفی امیری

ناله در خواب، یک زبان خاموش بین مغز، بدن و احساسات است؛ زبانی که گاهی از اضطراب، گاهی از خستگی و گاهی از ژن‌های پنهان ما می‌آید.
گاهی مغز فقط می‌خواهد چیزی را بیرون بریزد — فشار، خستگی یا حتی احساسات سرکوب‌شده.
بنابراین، اگر شما یا اطرافیانتان این صداها را تجربه می‌کنید، به جای نگرانی، آن را دعوتی برای درک عمیق‌تر خواب و روان خود بدانید.

🌙💬 زیبایی خواب در سکوتش نیست، در گفت‌وگوی پنهان میان ذهن و جسم است — حتی اگر این گفت‌وگو، صدایی شبیه ناله باشد.

💥 تأثیرات ناله خواب بر فرد و اطرافیان

برای خود فرد، ناله خواب معمولاً بی‌خطر و بدون آگاهی است. اما برای اطرافیان؟ خب، کمی متفاوت است! 😅
شریک خواب ممکن است با نگرانی از خواب بیدار شود، تصور کند فرد در حال درد یا کابوس است، یا حتی گاهی فکر کند صدای گریه می‌شنود. در مواردی گزارش شده که این صداها موجب اضطراب در همسر یا فرزندان شده‌اند.

در برخی مطالعات، ناله‌های مکرر در خواب باعث اختلال در خواب اطرافیان تا ۲ ساعت در شب شده است — یعنی تأثیر آن فقط جسمی نیست، بلکه روانی هم هست.

🔬 تشخیص ناله خواب؛ وقتی علم به میدان می‌آید

اگر ناله‌ها شدید، مکرر یا همراه با سایر علائم (مثل تنگی نفس، توقف تنفس، یا حرکات غیرعادی) باشند، بهترین گزینه انجام تست خواب یا پلیسومنوگرافی است.
در این آزمایش شبانه، فعالیت مغز، ضربان قلب، اکسیژن خون و الگوی تنفس بررسی می‌شود تا مشخص شود آیا ناله بخشی از اختلال دیگری مثل آپنه خواب است یا یک پدیده‌ی مجزا.

🌿 راهکارهای مؤثر برای کاهش یا کنترل ناله خواب

✅ ۱. کاهش استرس پیش از خواب
تمرین‌های ذهن‌آگاهی، یوگا، یا تنفس عمیق می‌توانند سیستم عصبی پاراسمپاتیک را فعال کنند.
📘 مثال ساده: تنفس ۴-۷-۸ — دم به مدت ۴ ثانیه، نگه‌داشتن ۷ ثانیه، بازدم ۸ ثانیه.

✅ ۲. بهبود عادات خواب

• خوابیدن و بیدار شدن در ساعت ثابت

• پرهیز از صفحه‌نمایش‌ها قبل از خواب

• محدود کردن مصرف کافئین از بعدازظهر به بعد

✅ ۳. ایجاد محیط خواب ایده‌آل
دمای اتاق بین ۱۸ تا ۲۰ درجه، تاریکی کامل، و صدای سفید (مثل صدای باران) می‌تواند خواب را عمیق‌تر و آرام‌تر کند. 🌧️

✅ ۴. بررسی پزشکی و تست خواب در موارد مداوم
اگر ناله خواب همراه با خستگی روزانه یا سردردهای صبحگاهی است، حتماً به یک متخصص اختلالات خواب مراجعه کنید. در کلینیک مغز و اعصاب و روان دکتر مصطفی امیری، تست خواب دقیق و مشاوره تخصصی برای تشخیص و درمان این وضعیت انجام می‌شود.

🌙 افسانه یا واقعیت؟

🌀 افسانه: ناله در خواب یعنی فرد در حال دیدن کابوس است.
✅ واقعیت: در بیشتر موارد، ناله‌ها هیچ ارتباطی با رؤیا یا احساس ترس ندارند؛ بلکه نتیجه‌ی تغییرات فیزیولوژیک در مسیر تنفسی هستند.

🌀 افسانه: اگر کسی در خواب ناله می‌کند، باید او را بیدار کرد.
✅ واقعیت: بیدار کردن معمولاً لازم نیست و ممکن است خواب فرد را مختل کند. بهتر است محیط را آرام و دمای اتاق را متعادل نگه دارید.

🌀 افسانه: ناله در خواب فقط در بزرگسالان رخ می‌دهد.
✅ واقعیت: کاتاترنیا در کودکان هم دیده شده، به‌ویژه در پسران ۵ تا ۱۲ سال، و معمولاً با افزایش سن کاهش می‌یابد.

🧬 جدیدترین‌ها و جالب‌ترین‌ها درباره ناله خواب

💥 پژوهش‌های دانشگاه هلسینکی (۲۰۲۴) نشان داده‌اند که اختلال کاتاترنیا در مردان دو برابر بیشتر از زنان دیده می‌شود و ممکن است با تفاوت در ساختار عضلات حنجره مرتبط باشد.

💤 در مجله Sleep Medicine Reviews آمده که استفاده از تکنیک‌های نوروفیدبک (بازخورد مغزی) می‌تواند فعالیت ناهماهنگ مغز در مراحل خواب را تنظیم کرده و شدت ناله‌ها را کاهش دهد.

💡 و جالب‌تر اینکه تیمی از محققان اسپانیایی در حال طراحی گوشی هوشمند با هوش مصنوعی هستند که صدای ناله را شناسایی کرده و الگوریتم خواب کاربر را تحلیل می‌کند تا توصیه‌های اختصاصی ارائه دهد. 📱😮

💬 نظرات واقعی مردم درباره ناله خواب از سراسر جهان 🌍

👩‍💼 الهام، ۳۲ ساله از تبریز: «همسرم همیشه می‌گفت شب‌ها صداهای عجیبی ازم درمیاد. تست خواب دادم و فهمیدم کاتاترنیاست. با یوگا و دمنوش بابونه، صداها تقریباً از بین رفت.» 🌼

👨‍💻 جان، ۴۴ ساله از لندن: «فکر می‌کردم خر و پف می‌کنم، اما پزشکم گفت ناله خواب دارم. حالا هر شب با اپلیکیشن صدای سفید می‌خوابم و وضع خیلی بهتر شده.»

👩‍🎨 نسترن، ۲۹ ساله از شیراز: «وقتی استرس کاری زیاد دارم، شوهرم می‌گه تو خواب آه می‌کشی. یاد گرفتم شب‌ها قبل خواب نفس عمیق بکشم، معجزه کرده!»

👨‍⚕️ کارلوس، متخصص خواب از مادرید: «در بیشتر بیمارانم، ناله خواب هیچ خطر خاصی ندارد. اما تأثیر روانی آن بر شریک خواب را نباید نادیده گرفت.»

👩‍🍳 یاسمین از تهران: «وقتی رژیم غذایی‌ام رو اصلاح کردم و مصرف قهوه عصرگاهی رو قطع کردم، هم خودم و هم هم‌اتاقیم راحت‌تر خوابیدیم!»

👨‍🔬 پروفسور کنت از نیویورک: «به نظر من، ناله در خواب در مرز میان فیزیولوژی و روان قرار دارد؛ جایی که مغز می‌خواهد چیزی بگوید، اما فقط ناله می‌کند.»

🌟 جمع‌بندی

ناله خواب شاید در ظاهر عجیب یا نگران‌کننده باشد، اما در بیشتر موارد، پدیده‌ای بی‌خطر، طبیعی و قابل‌مدیریت است.
اگرچه معمولاً نیازی به درمان خاص ندارد، اما در صورت بروز مکرر یا همراهی با اختلال خواب دیگر، بهتر است توسط متخصص بررسی شود.

در کلینیک مغز و اعصاب و روان دکتر مصطفی امیری، با استفاده از تست‌های دقیق خواب، ارزیابی تنفسی و مشاوره تخصصی، می‌توان علت و شدت ناله خواب را مشخص و راهکارهای مناسب برای کاهش آن را ارائه داد.

✨ خواب خوب حق شماست؛ نگذارید ناله‌های شبانه، صدای آرامش مغزتان را خاموش کنند. 🌙💤